Όπως είδαμε στα τρία προηγηθέντα άρθρα μας αναφορικά με τις προσπάθειες αποκατάστασης του πνευματικού πολιτισμού των Ινδοευρωπαίων,
αυτές πραγματοποιήθηκαν διαμέσου της σύγκρισης γλωσσικών στοιχείων, του λεξιλογίου και της ποιητικής γλώσσας. Η μέθοδος αυτή ακολουθήθηκε από πολλούς μελετητές, όχι όμως από το σύνολό τους. Αρκετοί εξ αυτών επέλεξαν μια διαφορετική οδό προσέγγισης του ζητήματος της αποκατάστασης του ινδοευρωπαϊκού πολιτισμού, συγκρίνοντας τους μύθους και τους κοινωνικούς θεσμούς των Ινδοευρωπαίων. Αυτό σημαίνει ότι η συγκριτική έρευνά τους επικεντρώνεται σε εξωγλωσσικά στοιχεία, στις μυθικές παραδόσεις και στους κοινωνικούς θεσμούς των ινδοευρωπαϊκών λαών.Ο πλέον γνωστός εκπρόσωπος της εν λόγω σχολής υπήρξε ο Georges Dumézil (1898-1986), γάλλος φιλόλογος, εθνολόγος και ιστορικός των θρησκειών, που με το ογκώδες έργο του άσκησε σημαντική επιρροή στα πεδία της συγκριτικής μυθολογίας και των ινδοευρωπαϊκών σπουδών. Ο Dumézil είναι εκείνος που διατύπωσε τη λεγόμενη «τριμερή» θεωρία, για την οποία έχουμε κάνει ήδη λόγο σε παλαιότερο άρθρο μας.
Σύμφωνα με αυτήν, στις ινδοευρωπαϊκές κοινωνίες της αρχαιότητας εμφανίζεται ένα τριμερές σχήμα, μια τριμερής διάκριση, που αποτελεί συστατικό στοιχείο της ινδοευρωπαϊκής κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας. Αναλυτικότερα, οι Ινδοευρωπαίοι διαχώριζαν τα μέλη των κοινωνιών τους, όπως και τους θεούς και τους ήρωες της μυθολογίας, σε τρεις τάξεις: η πρώτη περιελάμβανε τους ιερείς και τους ηγεμόνες, η δεύτερη τους πολεμιστές και η τρίτη τους καλλιεργητές της γης και τους παραγωγούς αγαθών.
Η θεωρία του Dumézil αποτέλεσε το όχημα για την ερμηνεία ποικίλων κοινωνικών θεσμών και μύθων στις αρχαίες ινδοευρωπαϊκές κοινωνίες. Σε αυτό το πλαίσιο, ο μύθος για την περίφημη Κρίση του Πάριδος θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικός της προαναφερθείσης τριμερούς ιεραρχικής δομής: η Ήρα εκπροσωπεί την τάξη των ιερέων και των ηγεμόνων, η Αθηνά την τάξη των πολεμιστών και η Αφροδίτη, θεωρούμενη εν προκειμένω ως θεά της αναπαραγωγής, την τάξη των παραγωγών.
Είναι αλήθεια ότι τα επιχειρήματα του Dumézil φάνηκαν σε αρκετούς πειστικά. Όμως, πολλοί άλλοι μελετητές δεν αποδέχονται τη θεωρία του περί μιας κοινής ινδοευρωπαϊκής κληρονομιάς σε επίπεδο κοινωνικό και πολιτισμικό, με άλλα λόγια αυτό το μίνιμουμ κοινού πολιτισμού των ομιλητών της πρωτοϊνδοευρωπαϊκής. Η δική τους επιχειρηματολογία εδράζεται στο ότι η συγκριτική πολιτισμική αποκατάσταση, σε αντίθεση με την αντίστοιχη γλωσσική αποκατάσταση, δεν αποτελεί καθ’ όλα έγκυρο μέσο έρευνας του παρελθόντος. Οι ομοιότητες ανάμεσα σε λέξεις και μορφήματα –εξηγούν όσοι αμφισβητούν τις απόψεις του Dumézil– δεν μπορεί παρά να οφείλονται στην κοινή καταγωγή από τη μητέρα-γλώσσα. Αντίθετα –συνεχίζουν–, οι ομοιότητες στην κοινωνική οργάνωση, στη θρησκεία ή στη μυθολογία μπορεί να ερμηνευτούν με διάφορους τρόπους, όπως για παράδειγμα ως αντανάκλαση των επιρροών που άσκησαν γειτονικοί πολιτισμοί.
Εις επίρρωσιν των ισχυρισμών τους, οι αρνητές της ιδεολογίας του Dumézil υπενθυμίζουν αφενός ότι υπήρχαν αρχαίες κοινωνίες με ανάλογη τριμερή οργάνωση και ανάλογους θεσμούς που δεν ανήκαν στον ινδοευρωπαϊκό γλωσσικό χώρο (πολιτισμοί αρχαίας Εγγύς Ανατολής και πρώιμης Ιαπωνίας), αφετέρου δε ότι τα αρχαιολογικά τεκμήρια δε συνηγορούν υπέρ μιας έντονα ιεραρχικής κοινωνικής οργάνωσης στην απώτερη προϊστορία, εκεί δηλαδή όπου τοποθετείται η απαρχή της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής ενότητας.