«Επέστη καιρός της αυτολατρείας» όπως έγραψε ο Παπαδιαμάντης στους «Εμπόρους των Εθνών».
Απόφθεγμα που, αν και χρονικά μακρινό, ταιριάζει περιγραφικά στους
παρόντες ψηφιακούς καιρούς των αυτοφωτογραφιών και των ψηφιακών μέσων
κοινωνικής δικτύωσης.
Τα εύλογα ερωτήματα ως προς το κατά
πόσον η διογκούμενη τάση λήψεως αυτοφωτογραφιών -των καλούμενων selfies-
και εν συνεχεία προβολής τους στο Facebook, αποτελεί ενδεικτικό σημείο
ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας, έχουν προκαλέσει το
ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας -που διαπραγματεύεται το θέμα με
σχετικά άρθρα- και την ανησυχία πολλών γονιών οι οποίοι βλέπουν
καθημερινά τα παιδιά τους να «υπέρ-ποστάρουν» τις αυτοφωτογραφίσεις τους
στο Διαδίκτυο, συχνά σε βάρος των δραστηριοτήτων και των υποχρεώσεων
της πραγματικής τους ζωής.
Πρώτα απ’ όλα, για να τεθεί η διάγνωση
της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας θα πρέπει να
διαπιστώνεται ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλείου -στη φαντασία ή τη
συμπεριφορά-, σε συνδυασμό με την ανάγκη για θαυμασμό και την έλλειψη
ενσυναίσθησης -δηλαδή ενδιαφέροντος για τα συναισθήματα και τις ανάγκες
των άλλων. Θα πρέπει, επίσης, να παραβλάπτεται η λειτουργικότητα του
ατόμου και να πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια, όπως ισχύει και για
άλλες διαταραχές της προσωπικότητας, όπως για την παραπλήσια Ιστριονική
Διαταραχή της Προσωπικότητας που τη χαρακτηρίζει ένα διάχυτο πρότυπο
υπερβολικής συγκινησιακής έκφρασης και επιδίωξης πρόκλησης της προσοχής.
Ήταν
η φωτογραφία που αναρτήθηκε και μοιράστηκε περισσότερο από κάθε άλλη
στα κοινωνικά δίκτυα κατά το 2014: οι Μπράντλεϊ Κούπερ, Μέριλ Στριπ,
Τζένιφερ Λόρενς, Μπραντ Πιτ, Αντζελίνα Τζολί, Λουπίτα Νιόνγκο, Κέβιν
Σπέισι και Τζούλια Ρόμπερτς πόζαραν στον φακό του κινητού της Έλεν Ντε
Τζενέρις, σε μια selfie που έμελλε να «σημαδέψει» την 86η Απονομή των
Βραβείων Όσκαρ.
Οπως προκύπτει από σχετικές έρευνες, οι
γυναίκες έχουν γενικά την τάση να ποστάρουν περισσότερες selfies από
τους άνδρες, ενώ θα πρέπει, πριν από κάθε προσπάθεια ευθείας συνδέσεως
των selfies με τη ναρκισσιστική διαταραχή να λαμβάνεται υπόψη και η
γενικότερη τάση των νάρκισσων να ποστάρουν φωτογραφίες στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης.
Η αυτοεπάρκεια, η ματαιοδοξία (ιδιαίτερα
σε ό,τι έχει να κάνει με την εξωτερική εμφάνιση), η τάση για ανάληψη
ηγετικών ρόλων και η απαίτηση του θαυμασμού των άλλων είναι μερικές από
τις περιγραφικές παραμέτρους του ναρκισσισμού, των οποίων η σχέση με τις
selfies επιχειρήθηκε να διερευνηθεί. Οι τρεις τελευταίες ναρκισσιστικές
παράμετροι φαίνεται να εμφανίζουν θετική συσχέτιση με την τάση για
διαδικτυακό ανέβασμα selfies στους άνδρες, ενώ μόνον το στοιχείο της
απαίτησης θαυμασμού προκύπτει πως συνδέεται αιτιολογικώς με το
υπερβολικό ποστάρισμα αυτοφωτογραφιών στις γυναίκες. Μεθοδολογικά
χρήσιμος είναι επίσης ο διαχωρισμός των αυτοφωτογραφίσεων σε ατομικές
selfies, σε selfies οι οποίες λαμβάνονται μαζί με κάποιον ερωτικό
σύντροφο και σε ομαδικές selfies, με τις δύο τελευταίες κατηγορίες να
αποτελούν περισσότερο τρόπους σύνδεσης με τους άλλους, παρά ενδείξεις
ναρκισσισμού.
Θα πρέπει, λοιπόν, να υπογραμμίσουμε πως
όποιος ποστάρει συχνά selfies δεν είναι κατ’ ανάγκη νάρκισσος. Από την
άλλη μεριά, όμως, θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας πως ο ναρκισσισμός,
λόγω των εγγενών του χαρακτηριστικών προδιαθέτει σε αυξημένα επίπεδα
δραστηριότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και στη
χρησιμοποίησή τους για τη διατυμπάνιση ενός κατά πολύ περισσότερο
εαυτο-προβάλλοντος περιεχομένου (self-promoting content).
Παράλληλα, τόσο το Facebook, όσο και τα
υπόλοιπα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν, λόγω των δομικών
χαρακτηριστικών τους, την αυτοπροβολή, μέσω αυτοπεριγραφών. Ταυτόχρονα,
υποθάλπουν τη ματαιοδοξία μέσω των υπερπροβαλλόμενων φωτογραφιών και
ευοδώνουν την ανάπτυξη μεγάλου αριθμού, αλλά ρηχών, σχέσεων. Ολα αυτά
αποτελούν χαρακτηριστικά που φέρουν έντονη ναρκισσιστική χροιά.
Γίνεται φανερή, λοιπόν, η
υπεραντιπροσώπευση του ναρκισσισμού στα κοινωνικά δίκτυα τα οποία
χαρακτηρίζονται παράλληλα -και κυρίως το Facebook- από την επικυριαρχία
της «Φωτογραφίας του Προφίλ» (Profile Picture), μιας κατεξοχήν
φωτογραφίας εαυτού, η οποία αποτελεί ναρκισσιστική προμετωπίδα
αυτοαντανάκλασης στην ψηφιακή λίμνη της σύγχρονης μυθολογίας των
ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Οι νάρκισσοι χρησιμοποιούν τα ψηφιακά
δίκτυα κοινωνικής αλληλεπίδρασης για να ανατροφοδοτούν την υπέρμετρη
αίσθηση σημαντικότητας εαυτού που τους χαρακτηρίζει. Η υπερβολική χρήση
του Διαδικτύου συντελεί, επιπροσθέτως, στην αύξηση του ήδη υπάρχοντος
ναρκισσισμού, μέσω των δυνατοτήτων για ελεγχόμενη αυτοπροβολή που αυτό
προσφέρει, καθώς και μέσα από τον κορεσμό της αγωνιώδους προσπάθειας
προσέλκυσης της προσοχής και της προαγωγής των ρηχών και ευκαιριακών
σχέσεων οι οποίες χαρακτηρίζουν τους νάρκισσους. Δεν μπορούμε, όμως να
υποστηρίξουμε, με βεβαιότητα, πως κινδυνεύουν να αναπτύξουν
ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά και οι χρήστες των ηλεκτρονικών μέσων
κοινωνικής δικτύωσης οι οποίοι εμφανίζουν χαμηλούς δείκτες ναρκισσισμού
στα σχετικά ερωτηματολόγια. Ιδιαίτερη προσοχή, μάλιστα, χρειάζεται, αν
λάβουμε υπόψη μας το νεαρό της ηλικίας μεγάλου ποσοστού των χρηστών των
ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η υπερβολική ενασχόληση με τα οποία
-ακόμη και αν δεν υποκρύπτει τον ναρκισσιστικό ύφαλο για τον οποίον μας
προειδοποιεί το υπερποστάρισμα αυτο-φωτογραφιών- μπορεί να επικαλύπτει
βαθύτερες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, όπως ο εθισμός στο Διαδίκτυο ή η
εφηβική κατάθλιψη. Καταστάσεις που απαιτούν την εγρήγορση των γονέων και
την παρέμβαση των ειδικών.
Χρίστος Χ. Λιάπης, MD, MSc, PhD, ψυχίατρος-διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών.
Πηγή: kathimerini
Αντικλείδι , http://antikleidi.com