Οραση: η αίσθηση που το Χόλιγουντ προσπαθεί να μαγέψει με όλα αυτά τα γραφικά, ο λόγος που αναπτύσσονται πανίσχυρες κάρτες γραφικών, και, φυσικά, στα λιγότερο σημαντικά, η αίσθηση που
σου επιτρέπει από την αρχή της ιστορίας μας ως είδος να επιβιώσεις χωρίς να σε φάνε ένα κάρο ζούδια ή να βρεις τον “θάνατο του ηλίθιου” χτυπώντας το κεφάλι σου σ’ ένα “νααααα” κλαδί που “βρέθηκε μπροστά σου“.
Όσον αφορά το τελευταίο, το οπτικό σου σύστημα -για να σε κρατήσει ζωντανό- λειτουργεί αρκετά σύνθετα. Άσε λίγο την οθόνη του υπολογιστή σου και κοίτα μπροστά, κοίτα παραπέρα, κοίτα λίγο έξω από το παράθυρο! Το οπτικό σου σύστημα, καθώς εσύ θεωρείς πως κοιτάς “παθητικά“, σου παρέχει πάμπολλα στοιχεία για το περιβάλλον σου. Σου δίνει την αίσθηση του βάθους και υπολογίζει αποστάσεις — ίσως όχι άμεσα, στο δικό μας “συμφωνημένο” σύστημα (δεν βλέπεις… νούμερα στο HUD σου) αλλά αρκετά καλά ώστε να μπορέσεις να περπατήσεις, γνωρίζοντας πόσο σε παίρνει πριν βρει η κεφάλα σου τοίχο. Εντοπίζει κινήσεις και σου παρέχει μια αίσθηση της σχετικής ταχύτητας των αντικειμένων, τόσο ώστε να μπορείς να οδηγείς αυτοκίνητο με ασφάλεια. Σου παρέχει την αίσθηση του χρώματος και της αντίθεσης, και έτσι μπορείς να ξεχωρίσεις από μακριά αν ένα φρούτο είναι “γινωμένο” — ή απλά να απολαύσεις τα πόσα εκατομμύρια χρώματα της υπερευκρινέστατης οθόνης σου.
Η όλη σημασία της, και πόσο έγκυρη την θεωρούμε, αντικατοπτρίζεται τέλεια μέσα σε φράσεις όπως “θα πιστέψω μόνο αν το δω“, “δεν πιστεύω στα μάτια μου“, “δες για να μαθαίνεις” ή “το είδα με τα μάτια μου“. Παρόλα αυτά, το οπτικό σύστημα, σαν κάθε καλό γκατζέτι, μπορεί να φαλτσάρει, να ξεγελαστεί, έχει ένα κάρο bugs που… ίσως είναι ολίγον τι και features. Τούτες οι ιδιαιτερότητες μπορεί να βρίσκονται σε επίπεδο ματιού, δηλαδή να προκύπτουν από το πώς είναι φτιαγμένο το μάτι μας και τι “περιορισμούς” έχει σε επίπεδο επεξεργασίας από τον οπτικό φλοιό (εκεί είναι η GPU μας) ή ακόμα και σε επίπεδο τελικής σύνθεσης και ερμηνείας του “τι στο σκατανά βλέπω“, όπως αναδύεται στον συνειδητό εαυτό σου.
Περί οπτικής ψευδαίσθησης ο σημερινός λόγος! Ως οπτική ψευδαίσθηση ορίζεται μια εικόνα της οποίας η αντίληψη διαφέρει από την -κρατήσου- αντικειμενική πραγματικότητα. Αν προτιμάς εναλλακτικό ορισμό είναι εικόνες οι οποίες ξεγελούν, αυτό που αντιλαμβάνεσαι από αυτές “απλά δεν ισχύει“. Έλα να αρχίζουμε να παίρνουμε μπρος!

Τι είδη οπτικών ψευδαισθήσεων υπάρχουν;

Και αυτό το έχεις δει κάπου και σου άρεσε -- γέρος και γριά ή Μεξικάνοι; Και είναι σίγουρα Μεξικάνοι ή απλά είσαι ένας ρατσιστής τίγκα στα στερεότυπα;
Και αυτό το έχεις δει κάπου και σου άρεσε — γέρος και γριά ή Μεξικάνοι; Και είναι σίγουρα Μεξικάνοι ή απλά είσαι ένας ρατσιστής τίγκα στα στερεότυπα;
Οι οπτικές ψευδαισθήσεις, γνωστές και ως οφθαλμαπάτες, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες χοντρικά: πραγματικές οφθαλμαπάτες, φυσιολογικές οφθαλμαπάτες και γνωσιακές οφθαλμαπάτες. Κράτα κατά νου πως σε τόσο σύνθετα θέματα πολλές φορές η κατηγοριοποίηση υπάρχει διότι… ως Homo sapiens μας αρέσει να έχουμε τα πράματα επιμελώς ταχτοποιημένα σε εννοιολογικά κουτάκια, οπότε δεν μιλάμε για “αυστηρότατους” διαχωρισμούς — ίσως ορισμένες οφθαλμαπάτες να έχουν “μεικτό” χαρακτήρα.

Πραγματικές οφθαλμαπάτες

Σε αυτές ανήκουν κυρίως εικόνες οι οποίες είναι διαφορετικές από τα αντικείμενα από τα οποία αποτελούνται — εδώ είναι η χαρά του σουρεαλιστή, όπου π.χ. μπορεί να συνθέσει πρόσωπα ανθρώπων από φρούτα, ένα χαμογελαστό πρόσωπο στον ουρανό που σχηματίζεται από πουλιά ή μια πόλη φτιαγμένη από μικρά κουτάκια χυμών. Εδώ ορισμένοι κατηγοριοποιούν και οπτικά φαινόμενα του τύπου Fata Morgana, στίλβης, ουράνιων τόξων, άχλυος, άλω κτλ. υπό την ταμπέλα των “φυσικών οφθαλμαπάτων“, εννοώντας πως το τελικό αποτέλεσμα που βλέπεις και δεν αντικατροπτρίζει πάντα τον αντικείμενο που το παράγει (ή δεν αντιστοιχεί σε αντικείμενο) παράγεται λόγω των ιδιοτήτων της ύλης μέσα από την οποία διέρχεται το φως πριν φτάσει στα μάτια σου.

Φυσιολογικές οφθαλμαπάτες

Εδώ η λέξη “φυσιολογικός” δεν αναφέρεται σε αυτό που ονομάζεις “normal” αλλά σε αυτό που άπτεται μηχανισμών φυσιολογίας. Σε πιο κατανοητά ελλήνικος, μιλάμε για οφθαλμαπάτες οι οποίες προκύπτουν λόγω “κατασκευής” και “τρόπου λειτουργίας” είτε του ματιού είτε των νευρώνων που αναλύουν το οπτικό σήμα στον εγκέφαλό σου — μηχανιστικά και όμορφα, η χαρά του “ρεντουξιονιστή“.
Ναι, ίσως σου ήρθε λίγο απότομο αλλά το σώμα μας ούτε τέλειο είναι ούτε “ελεύθερο επιρροής” από την ίδια την μηχανική που το διέπει και τους περιορισμούς της. Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οφθαλμαπάτες οι οποίες βασίζονται στην εξοικείωση και προσαρμογή είτε υποδοχέων του ματιού (βλέπε ραβδία και κωνία) είτε νευρικών κυκλωμάτων — χαρακτηριστικές είναι αυτές όπου κοιτάς μια “αρνητική” εικόνα (με… όρους οπτικής) για κάποιο χρονικό διάστημα και μετά κλείνοντας τα μάτια την βλέπεις “έγχρωμη“, ουσιαστικά βλέπεις το “αρνητικό της“, δηλαδή την “κανονική εικόνα“.

Γνωσιακές οφθαλμαπάτες

Αν η φυσιολογικές οφθαλμαπάτες είναι το βασίλειο του σκληρού, υλικού workbench και του αντίστοιχου νευροεπιστήμονα, ο οποίος θα στο δώσει στεγνά σε επίπεδο “αποφορτίσεων νευρώνων“, τότε οι γνωσιακές οφθαλμαπάτες είναι το βασίλειο του οποιουδήποτε γνωσιακού γουορκμπεντσάτου, του οποίου ο πάγκος είναι το το κεφάλι του και εργαλείο του το “μαντρικό” τρίψιμο της γενειάδας, καθώς μεγαλουργεί στα φιλοσοφικά πεδία! Για τον όρο γνωσιακές οφθαλμαπάτες (cognitive illusions) ευθύνεται ο Hermann Helmholtz — και με αυτόν εννοεί οφθαλμαπάτες οι οποίες προκύπτουν σε γνωσιακό επίπεδο από υποθέσεις/παραδοχές που κάνουμε για τον κόσμο σε υποσυνείδητο επίπεδο (αν προτιμάς “τι περιμένει να δει ο εγκέφαλός μας με όσα βλέπει/με όσα έχει δει ως τώρα”). Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν αμφίσημες εικόνες που σε αναγκάζουν να “παίξεις” μεταξύ δυο ερμηνειών τους (βλέπε τα δυο πρόσωπα που σχηματίζουν ένα βάζο), παράδοξες εικόνες αντικειμένων που “δεν μπορούν να υπάρξουν” στις τρεις διαστάσεις μας και  εικόνες που “παίζουν” παραμορφώνοντας την αντιληπτή αίσθηση του μεγέθους, της καμπυλότητας ή του μήκους.

Ρε άσε το μπλαμπλα και κέρνα γλυκό το λαό! Καλοκαιράκι είναι!

"The square is a lie".
“The square is a lie”.
Η εξήγηση των διαφόρων τύπων οφθαλμαπάτης είναι αρκετά σύνθετη, δεν υπάρχει ενιαίο μοτίβο που να τις εξηγεί όλες — υπάρχουν αρκετές που δεν έχουν εξήγηση ή που η εξήγησή τους είναι υποθετική. Όσον αφορά το νευροβιολογικό τους κομμάτι, εκεί αν μπλεχτείς θ’ αντικρύσεις οπτικό φλοιό, ραχιαίο και κοιλιακό μονοπάτι, πρωτοταγή οπτικό φλοιό και τον εξωταινιωτό φλοιό με τις υπέροχες V2-V5 περιοχές του — πράγματα τα οποία πιθανότατα σε απώθησαν από το να ακολουθήσεις νευρολογική ειδίκευση σε κάποια ιατρική σχολή, με εξειδίκευση στην αντίληψη και τα προβλήματα όρασης με κεντρική αιτιολογία.
Θα μείνουμε στα απλά και τα βατά, με λίγη εικόνα έτσι ώστε να κάνεις “πρακτική” πάνω στο θέμα, και θα ακολουθήσουν ενδιαφέροντα link για τους πιο πεινασμένους. Δεδομένου του πόσο “παράξενες” και “εκπληκτικές” μπορούν να γίνουν, πιθανότατα θα έχεις δει μπόλικες, αν όχι όλες από αυτές — είναι άλλωστε “αγαπημένο θέμα” σε πολλές ιστοσελίδες για τα γρήγορα likes και views που δίνουν…

Κλικ πάνω στις εικόνες για οφθαλμόλουτρο — και μάλωσε με τα φιλαράκια σου όσον αφορά σε ποια κατηγορία οφθαλμαπάτης ανήκουν!


Και τα γλυκάδια για όποιον θέλει περισσότερο μπλαμπλά

Όμορφα και παράξενα τούτα αλλά έχουν κάποια χρησιμότητα;

Οι πλευρές του τετραγώνου είναι ίσιες, εσύ είσαι που λυγίζεις.
Οι πλευρές του τετραγώνου είναι ίσιες, εσύ είσαι που λυγίζεις.
Για αρχή να μια χρησιμότητα: είναι “όμορφα και παράξενα“, οπότε παραξενεύουν και γοητεύουν εσένα και τους… λοιπούς φίλους σου, που “δεν πιστεύετε στα μάτια σας!“, περνάτε καλά, τα βλέπετε και αλαλιάζετε αγκαλίτσα μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή και άρα διαφεύγετε του κινδύνου να ήσασταν έξω και να κάνατε κάποια ανοησία που πιθανότατα θα μπορούσε να οδηγήσει στην σύλληψή σας.
Πέραν του διασκεδαστικού της υποθέσεως και του “οφθαλμογλυκού” που σου σερβίρουν οι οφθαλμαπάτες, έχουν και άλλες πιθανές χρησιμότητες. Μια πολύ ενδιαφέρουσα πλευρά τους είναι πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν έτσι ώστε να μελετηθεί ο εγκέφαλος, συγκεκριμένα να δοθούν απαντήσεις για τα “πώς” τα “τι” και τα “γιατί” της ανθρώπινης αντίληψης — ουκ ολίγες φορές μια ιδιαιτερότητα, ένα “bug“, κάτι “απρόβλεπτο” ή παράξενο σ’ ένα οποιοδήποτε σύστημα χρησιμοποιήθηκε για να ρίξει φως στις “εσωτερικές διαδικασίες” του συστήματος και ο εγκέφαλος εδώ δεν αποτελεί εξαίρεση.
Αντίστροφα, η κατανόηση του συστήματος μπορεί να “τεσταριστεί” με οφθαλμαπάτες που σχεδιάζονται έτσι ώστε να προκαλέσουν ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να προκληθεί μόνο αν ισχύει η θεωρία που σκαρφιστήκαμε: ωραίο παράδειγμα εδώ είναι το τσεκάρισμα της θεωρίας της πλάγιας / πλευρικής αναστολής (lateral inhibition) στο πλέγμα του Hermann, με παραλλαγή του σχεδίου που  απέδειξε πως η θεωρία δημιουργίας αυτού του φαινομένου δεν ευσταθεί. Αισθητηριακές απάτες υπάρχουν φυσικά και για άλλα αισθητηριακά συστήματα όπως της ακοής, της αφής και της οσμής, οπότε με παρόμοιο τρόπο μπορούν να χρησιμοποιηθούν και αυτές για την διερεύνηση αυτών των συστημάτων, έτσι ώστε να μπει ένα ακόμα λιθαράκι στο αιώνιο χάσμα μεταξύ “νευρικής δραστηριότητας” και “αυτοσυναίσθησης“/συνειδητότητας.
Αν δεν σκοπεύεις στα κοντινά να κάνεις κάποια μελέτη πάνω στον εγκέφαλο και να μπεις στο “πάνθεο” νευροεπιστημόνων και κογκνιτοτσερβελάδων, πάλι η ύπαρξη των οφθαλμαπατών και πάσης φύσεως αισθητηριακών πλάνων μπορεί να έχει χρησιμότητα. Αν συνειδητοποιήσεις πως ακόμα και οι “σκληρές” -όσον αφορά την “απολυτότητα” του ερεθίσματος που σου δίνουν- αισθήσεις σου εμπεριέχουν μπόλικο “μαγείρεμα” στην ανάλυσή τους από τον εγκέφαλο, “artifacts” από την μηχανική τους φύση, και μπορούν να φαλτσάρουν θεαματικά χωρίς να το πάρεις πρέφα, τότε ίσως να ήταν έξυπνο να μετριάσεις κάπως την “σιγουριά” και την “απολυτότητα” της κατανόησης που ισχυρίζεσαι πως έχεις σε λεπτότερες υφές της πραγματικότητας, όπως αφηρημένα νοήματα ή πάσης φύσεως νοητικές/ιδεολογικές αναλύσεις που τόσο αρέσκεσαι να πραγματοποιείς.
Η φύση των γνωστικών οφθαλμαπατών είναι συγγενής πρώτου βαθμού με την παραπάνω συνειδητοποίηση: οι γνωστικές οφθαλμαπάτες δημιουργούνται κυρίως διότι ο εγκέφαλος τείνει να “συμπληρώνει τα κενά” όπου δεν έχει διαθέσιμη πληροφορία (ψάξου με τυφλό σημείο, blind spot) και να “βιάζεται“, προβλέποντας ακόμα και στην όραση το “τι θα δει παρακάτω” βάση “πρότερης εμπειρίας“. Το μέγεθος του λάθους που μπορεί να εισαγάγουν τέτοιες τεχνικές γίνεται αντιληπτό με τις γνωσιακές οφθαλμαπάτες — πόσο; Τόσο ώστε άλλα να βλέπεις και άλλα να καταλαβαίνεις, λανθασμένα, ακόμα και όταν σου έχουν “προδώσει” εξαρχής πως η εικόνα που βλέπεις είναι “φτιαγμένη για να ξεγελάει“.
Αν αυτές οι ιδιότητες μπορούν να παρέμβουν τόσο σε απλά και απτά -οφθαλμοφανή, καλύτερα- “δεδομένα“, τι μπορούν να κάνουν στην λιγότερο οφθαλμοφανή αντίληψη της πραγματικότητάς μας, όπου δεν μπορείς τοποθετώντας ένα δάχτυλο πάνω στην εικόνα ή αφαιρώντας ορισμένες γραμμές να αντιληφθείς την αντιληπτική/επεξεργαστική πλάνη;
Πάρε πέντε λεπτά μακριά από την οθόνη σου και σκέψου λίγο πόσο φόλες θα μπορούσαν να είναι κεντρικά “πιστεύω” και αντιλήψεις σου επί της “πραγματικότητας” — αν νιώθεις τούτο να σε προσβάλλει ή να σε ακυρώνει, μην βιάζεσαι: δεν είναι κακούργημα να σφάλεις ή να σε παραμυθιάζει ο ίδιος σου ο εαυτός, κακουργηματικά ηλίθιο όμως είναι να επιμένεις πως έχεις πιάσει τον αντιληπτικό Πάπα από τ’ αρχίδια.
Ως το τέλος του καλοκαιριού, παραδειγματίσου από την όρασή σου και μην παίρνεις τόσο τοις μετρητοίς τον εαυτό σου και την αντίληψή σου…

fridge.gr