Συντεταγμένες: 40°31′00″N 21°16′00″E (Χάρτης)
Η Καστοριά είναι πόλη της Ελλάδας και πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται
στους 13.387 κατοίκους (2011). Είναι χτισμένη πάνω σε χερσόνησο της ομώνυμης λίμνης, σε υψόμετρο 703 m[1] από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο. Περιβάλλεται από τη λίμνη της και συνδέεται με την ξηρά μέσω μιας ευρύτερης λωρίδας γης από επιχωματώσεις, δίνοντας την εντύπωση νησιού.
Στην μακραίωνη ιστορία της, μιάμιση χιλιετία από κτίσεως και δύο χιλιετίες από οικήσεως,α[›] γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις από Βουλγάρους, Νορμανδούς και Τούρκους, διατηρώντας όμως μέχρι σήμερα ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών ως τεκμήρια της κατά καιρούς ακμής της, λόγω της επιτυχημένης εμπορίας και διακίνησης των γουναρικών σε σημαντικά κέντρα της Ευρώπης.
Σε γειτονική περιοχή, κατά τον βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο στο έργο του Περί κτισμάτων που συνέγραψε (553-555), βρισκόταν η θεσσαλική[3] πόλη Διοκλητιανούπολη.[4][5][6] Η Διοκλητιανούπολη
έχει ταυτιστεί από τους αρχαιολόγους με αρχαία πόλη στην περιοχή
Αρμενοχώρι που ανακαλύφθηκε πρόσφατα 4 χιλιόμετρα νότια της Καστοριάς.[7] Δυόμισυ αιώνες μετά την ίδρυσή της, κατά τον ίδιο ιστορικό, η πόλη μεταφέρθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (527-565) σε οχυρή θέση στη λίμνη, την οποία λίμνη ονομάζει, για πρώτη φορά, Καστορία.[8] Για το όνομα της πόλης, αναφέρει πως ο Ιουστινιανός: «...καί τό όνομα, ὡς εἰκός, αφῆκε τῇ πόλει».
Ως προς την ονομασία της πόλης, επικρατέστερη θεωρείται η άποψη ότι προήλθε από τους κάστορες [9] που ενδημούσαν για αιώνες σ΄αυτήν. Στο 18ο αιώνα φαίνεται πως υπήρχαν ακόμη κάστορες στη λίμνη της Καστοριάς, καθώς το έγγραφο αρ. 1314 του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας αναφέρει πως οι Καστοριανοί στέλνουν «ολίγα γουναρικά από κάστορα».[10][11] Εικάζεται ότι από την υπεράγρευση, αλλά κυρίως εξαιτίας των μεταβολών κατά τη διάρκεια των αιώνων των κλιματολογικών συνθηκών και προ πάντων της σταδιακής μείωσης των ορμητικών υδάτων από το Βίτσι, επήλθε η εξαφάνιση του κάστορα από τη λίμνη.
Η Βυζαντινή ιστορικός Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι η λίμνη ονομάζεται η της Καστορίας, ενώ το όνομα της πόλης προέρχεται από τη λέξη κάστρον της λατινικής λέξης castrum) [12][13] H άποψη πως η ονομασία Καστοριά προέρχεται από τη λέξη κάστρον θεωρείται λιγότερη πιθανή, ωστόσο συχνά αποκαλείτο κατά αυτό τον τρόπο κατά τη μεταβυζαντινή εποχή, όπως στους κώδικες της Μητροπόλεως Καστοριάς, ενώ οι κάτοικοι της πόλης συνοδεύονταν επίσης από το προσωνύμιο «καστριώτης».[14] Η τουρκική ονομασία της πόλης είναι Gölikesrili[15] (Κάστρο της λίμνης), ενώ η σέρβικη, βουλγάρικη γραφή της πόλης είναι Κοστούρ (Κυριλλικά: Костур). Κατά μια άποψη (Поповски, Търпо -1869-1913), η σλαβική ονομασία "Костур - Κοστούρ" προέρχεται από την βουλγάρικη λέξη "кост - κοστ"γ[›] που σημαίνει κόκκαλο ή και την ελληνική λέξη σκελετός (στα Βουλγαρικά, η λέξη "костур" αναφέρεται σε ένα είδος ψαριού με πολλά κόκκαλα).[16]
To όνομα της πόλης έχει συνδεθεί ακόμα με τον Κάστορα, καθώς στην τοπική μυθολογία αναφέρεται πως κτίστηκε το 840 π.Χ. από τον Κάστορα, αδελφό του Πολυδεύκη, μετά από χρησμό που έλαβε από το Μαντείο των Δελφών.[17]
Κατά
τον Προκόπιο, η στρατηγική θέση και η φυσική ομορφιά της περιοχής
προσείλκυσε το ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. Ο Ιουστινιανός Α'
μετέφερε εκείνη την πόλη σε «νησί» στο κέντρο της λίμνης και την
περιέβαλε με διπλό τείχος, από το οποίο σήμερα μόνον σπαράγματα
σώζονται. Το κάστρο αποτελούσαν δύο γραμμές τειχών που άρχιζαν από ένα
μέρος της όχθης του λαιμού στα νότια, προχωρούσαν προς τη βόρεια όχθη
της λίμνης και κατέληγαν στο ανατολικό μέρος της λίμνης. Εκεί το κάστρο
γινόταν πιο φαρδύ και σχημάτιζε το ογκωδέστερο μέρος του νησιού,
καταμεσίς της λίμνης.[4] Από το 927 μέχρι το 969, η Καστοριά ήταν υπό την κατοχή των Βουλγάρων, που εκδιώχθηκαν από τους Πετσενέγους με προτροπή των Βυζαντινών. Το 990, ο Τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ
κατά την επιδρομή του στον ελλαδικό χώρο κατέλαβε και την Καστοριά,
υπερνικώντας τη φυσική αλλά και την τεχνητή της οχύρωση. Το 1017, ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' Βουλγαροκτόνος την πολιόρκησε αλλά απέτυχε να την καταλάβει.[18] Με την τελική κατάρρευση της βουλγαρικής αντίστασης, το 1019, η πόλη επανήλθε στους Βυζαντινούς.
Από το 1083, που εκδιώχθηκαν οι Νορμανδοί από τους στρατηγούς του Αλεξίου Κομνηνού, Νικηφόρο Βρυέννιο και Γεώργιο Παλαιολόγο μέχρι την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την Δ' Σταυροφορία το 1204, η Καστοριά βρίσκεται άλλοτε υπό τους Νορμανδούς και άλλοτε στα χέρια των Βυζαντινών. Κατά τη διάρκεια της Πρώτης Σταυροφορίας (1096-1099) κλιμάκιο Σταυροφόρων προερχόμενο από το Μπρίντιζι περνά από την Καστοριά και μέσω Αχρίδας κατευθύνεται στην Κωνσταντινούπολη.[19] Μετά το 1204 οι Βούλγαροι, επωφελούμενοι από τη γενική εξασθένηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, την κυριεύουν για τρίτη φορά. Ωστόσο η βουλγαρική κατοχή δεν διήρκεσε πολύ, αφού μετά από μικρό χρονικό διάστημα, όταν ο Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας συμμάχησε με τον άρχοντα Μακεδονίας και Θεσσαλίας[20] Ιωάννη Πετραλείφα, η πόλη περιήλθε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τους Σέρβους του Στέφανου Δουσάν ή Ντούσαν «Κράλη» της Σερβίας (1331-1345) διαδέχονται τα αλβανικά αφύλαρχα, όπως αναφέρει ο Κατακουζηνός,[21] στίφη που κατακλύζουν τη δυτική Μακεδονία γύρω στα 1350. Οι Τούρκοι τελικά ως οργανωμένος στρατός του Οθωμανικού εμιράτου της Βιθυνίας καταστρέφουν και δηώνουν την μακεδονική ύπαιθρο, ώσπου να εγκαταστήσουν προοδευτικά την κυριαρχία τους στις μακεδονικές πόλεις και στη περιοχή. Η τουρκική κατάκτηση καλύπτει την εικοσαετία μεταξύ 1371 και 1394.[22]
Το αρχοντικό των αδελφών Ιωάννη και Παναγιώτη Εμμανουήλ (1750) συμμαρτύρων του Ρήγα Βελεστινλή το 1798, σήμερα στεγάζει το Μουσείο Ενδυματολογίας.
Η Kουμπελίδικη με την χιλιόχρονη ιστορία της, «έμβλημα» της πόλης της Καστοριάς,
| Καστοριά | |
|---|---|
 Άποψη της πόλης της Καστοριάς και της λίμνης της. | |
| Χάρτης | |
| Θέση στην Ελλάδα | |
 
Καστοριά
| |
| Πληροφορίες | |
| Περιφέρεια | Δυτική Μακεδονία |
| Νομός | Καστοριάς (πρωτεύουσα) |
| Δήμος | Καστοριάς |
| Επίσημος πληθυσμός | 13.387 (2011) |
| Έκταση | 57 km² |
| Υψόμετρο | 703[1] m |
στους 13.387 κατοίκους (2011). Είναι χτισμένη πάνω σε χερσόνησο της ομώνυμης λίμνης, σε υψόμετρο 703 m[1] από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο. Περιβάλλεται από τη λίμνη της και συνδέεται με την ξηρά μέσω μιας ευρύτερης λωρίδας γης από επιχωματώσεις, δίνοντας την εντύπωση νησιού.
Στην μακραίωνη ιστορία της, μιάμιση χιλιετία από κτίσεως και δύο χιλιετίες από οικήσεως,α[›] γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις από Βουλγάρους, Νορμανδούς και Τούρκους, διατηρώντας όμως μέχρι σήμερα ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών ως τεκμήρια της κατά καιρούς ακμής της, λόγω της επιτυχημένης εμπορίας και διακίνησης των γουναρικών σε σημαντικά κέντρα της Ευρώπης.
Όνομα
«Υπήρχε
κάποια πόλη στη Θεσσαλία, η Διοκλητιανούπολη, που τα παλαιά χρόνια
ήκμαζε. Όμως με το πέρασμα του χρόνου η πόλη ρημάχθηκε από τις επιδρομές
των βαρβάρων και για πολλά χρόνια ερημώθηκε. Δίπλα της υπάρχει μια
λίμνη που ονομάζεται Καστορία. Και καταμέσης της λίμνης υπάρχει ένα νησί
το οποίο περιβάλλουν τα νερά, εκτός από μια στενή είσοδό του, η οποία
δεν ξεπερνά τα δεκαπέντε πόδια. Στο νησί ορθώνεται ένα πολύ ψηλό βουνό
που το μισό καλύπτεται από τη λίμνη, ενώ το άλλο μισό καρφώνεται μέσα σε
αυτήν. Για τον λόγο αυτό ο Ιουστινιανός, βλέποντας ότι ο χώρος της
Διοκλητιανούπολης ήταν φανερά ευάλωτος στις εφόδους, γι’αυτό και είχε
πάθει όσα είπα προηγουμένως, αποφάσισε να χτίσει μια πόλη καλά οχυρωμένη
πάνω στο νησί και, όπως ήταν λογικό, της έδωσε το όνομα της λίμνης.»
«Πόλις
δέ ἦν τις ἐπί Θεσσαλίας, Διοκλητιανούπολις ὄνομα, εὺδαίμων μέν τό
παλαιόν γεγενημένη, προϊόντος δέ τοῦ χρόνου, βαρβάρων οἱ ἐπιπεσόντων
καταλυθεῖσα καί οἰκητόρων ἔρημος γεγονυία ἐπί μακρότατον·λίμνη δέ τις
αὐτῇ ἐν γειτόνων τυγχάνει οὖσα ῆ Καστορία ὠνόμασται καί νῆσος κατά μέσον
τῆς λίμνης τοῖς ὑδασι περιβέβληται.μία δέ εἰς αὐτήν εἰσοδος ἀπό τῆς
λίμνης ἐν στενῷ λέλειπται, οὐ πλέον ἐς πεντεκαίδεκα διηκούσα πόδας.ὄρος
τε τῇ νήσῳ ἐπανέστηκεν ὺψηλόν ἄγαν, ἢμισυ μέν τῇ λίμνῃ καλυπτόμενον, τῷ
δέ λειπομένῳ ἐγκείμενον.διό δή ὁ βασιλεύς οὖτος τόν Διοκλητιανουπόλεως
ὑπεριδών χῶρον ἅτε πού διαφανῶς εὐέφοδον ὄντα καί πεπονθότα πολλῷ
πρότερον ἄπερ ἐρρήθη, πόλιν ἐν τῇ νήσῳ ὀχυρωτάτην ἐδείματο καί τό όνομα,
ὡς εἰκός, αφῆκε τῇ πόλει. .» Προκόπιος, Περί κτισμάτων IV,3.273[2]
Μετάφραση:
Dr. Pantelis Golitsis, Aristoteles-Archiv, Institut für Griechische und
Lateinische Philologie, Freie Universität Berlin, Habelschwerdter Allee
45, D-14195 Berlin
Ως προς την ονομασία της πόλης, επικρατέστερη θεωρείται η άποψη ότι προήλθε από τους κάστορες [9] που ενδημούσαν για αιώνες σ΄αυτήν. Στο 18ο αιώνα φαίνεται πως υπήρχαν ακόμη κάστορες στη λίμνη της Καστοριάς, καθώς το έγγραφο αρ. 1314 του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας αναφέρει πως οι Καστοριανοί στέλνουν «ολίγα γουναρικά από κάστορα».[10][11] Εικάζεται ότι από την υπεράγρευση, αλλά κυρίως εξαιτίας των μεταβολών κατά τη διάρκεια των αιώνων των κλιματολογικών συνθηκών και προ πάντων της σταδιακής μείωσης των ορμητικών υδάτων από το Βίτσι, επήλθε η εξαφάνιση του κάστορα από τη λίμνη.
Η Βυζαντινή ιστορικός Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι η λίμνη ονομάζεται η της Καστορίας, ενώ το όνομα της πόλης προέρχεται από τη λέξη κάστρον της λατινικής λέξης castrum) [12][13] H άποψη πως η ονομασία Καστοριά προέρχεται από τη λέξη κάστρον θεωρείται λιγότερη πιθανή, ωστόσο συχνά αποκαλείτο κατά αυτό τον τρόπο κατά τη μεταβυζαντινή εποχή, όπως στους κώδικες της Μητροπόλεως Καστοριάς, ενώ οι κάτοικοι της πόλης συνοδεύονταν επίσης από το προσωνύμιο «καστριώτης».[14] Η τουρκική ονομασία της πόλης είναι Gölikesrili[15] (Κάστρο της λίμνης), ενώ η σέρβικη, βουλγάρικη γραφή της πόλης είναι Κοστούρ (Κυριλλικά: Костур). Κατά μια άποψη (Поповски, Търпо -1869-1913), η σλαβική ονομασία "Костур - Κοστούρ" προέρχεται από την βουλγάρικη λέξη "кост - κοστ"γ[›] που σημαίνει κόκκαλο ή και την ελληνική λέξη σκελετός (στα Βουλγαρικά, η λέξη "костур" αναφέρεται σε ένα είδος ψαριού με πολλά κόκκαλα).[16]
To όνομα της πόλης έχει συνδεθεί ακόμα με τον Κάστορα, καθώς στην τοπική μυθολογία αναφέρεται πως κτίστηκε το 840 π.Χ. από τον Κάστορα, αδελφό του Πολυδεύκη, μετά από χρησμό που έλαβε από το Μαντείο των Δελφών.[17]
Ιστορία
Απαρχές
Από το 1083, που εκδιώχθηκαν οι Νορμανδοί από τους στρατηγούς του Αλεξίου Κομνηνού, Νικηφόρο Βρυέννιο και Γεώργιο Παλαιολόγο μέχρι την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την Δ' Σταυροφορία το 1204, η Καστοριά βρίσκεται άλλοτε υπό τους Νορμανδούς και άλλοτε στα χέρια των Βυζαντινών. Κατά τη διάρκεια της Πρώτης Σταυροφορίας (1096-1099) κλιμάκιο Σταυροφόρων προερχόμενο από το Μπρίντιζι περνά από την Καστοριά και μέσω Αχρίδας κατευθύνεται στην Κωνσταντινούπολη.[19] Μετά το 1204 οι Βούλγαροι, επωφελούμενοι από τη γενική εξασθένηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, την κυριεύουν για τρίτη φορά. Ωστόσο η βουλγαρική κατοχή δεν διήρκεσε πολύ, αφού μετά από μικρό χρονικό διάστημα, όταν ο Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας συμμάχησε με τον άρχοντα Μακεδονίας και Θεσσαλίας[20] Ιωάννη Πετραλείφα, η πόλη περιήλθε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τους Σέρβους του Στέφανου Δουσάν ή Ντούσαν «Κράλη» της Σερβίας (1331-1345) διαδέχονται τα αλβανικά αφύλαρχα, όπως αναφέρει ο Κατακουζηνός,[21] στίφη που κατακλύζουν τη δυτική Μακεδονία γύρω στα 1350. Οι Τούρκοι τελικά ως οργανωμένος στρατός του Οθωμανικού εμιράτου της Βιθυνίας καταστρέφουν και δηώνουν την μακεδονική ύπαιθρο, ώσπου να εγκαταστήσουν προοδευτικά την κυριαρχία τους στις μακεδονικές πόλεις και στη περιοχή. Η τουρκική κατάκτηση καλύπτει την εικοσαετία μεταξύ 1371 και 1394.[22]
Οθωμανική περίοδος
Πληθυσμός
| Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού της Καστοριάς[57] | |||||||||||||
| Έτος | Πληθυσμός | %± | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1940 | 11.121 | _ | |||||||||||
| 1951 | 10.049 | -9,6 | |||||||||||
| 1961 | 11.778 | 17,2 | |||||||||||
| 1971 | 16.043 | 36,2 | |||||||||||
| 1981 | 17.915 | 11,6 | |||||||||||
| 1991 | 17.094 | -4,6 | |||||||||||
| 2001 | 17.038 | -0,3 | |||||||||||
| 2011 [58] | 16.958 | -0,5 | |||||||||||
Βυζαντινοί ναοί
Αγιογραφίες- Εικονογραφίες
Τα αρχοντικά της Καστοριάς
Φωτογραφίες
- Η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Στεφάνου κτίστηκε τον 11οςαι. ·στον γυναικωνίτη υπάρχει το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας, που είναι μοναδικό σε όλες τις βυζαντινές εκκλησίες της πόλης.
- Άγιος Νικόλαος του Κασνίτζη. Στο ανατολικό νάρθηκα υπάρ-χουν δύο προσωπογραφίες του κτήτορα Νικηφόρου Κασνίτζη και της συζύγου του Άνναςζ[›]
- Οι Άγιοι Ανάργυροι είναι ο μόνος ναός στην Καστοριά που έχει μαρμάρινο διάκοσμο, αμφικιόνια, επίκρανα και περιθυρώματα με ποικίλα ανάγλυφα σ΄όλες τις πύλες.
