ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ: Ο Γράμμοs τηs καρδιάs μου!!

Να το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή! Γράφω για τον Γράμμο της καρδιάς μου, το βουνό που θέριευε τις νύκτες στα παιδικά μου όνειρα.

Για μένα είναι ένας «πίνακας» με
ανάγλυφες πινελιές ζωής, ένας πίνακας που παριστάνει την ιστορία του τόπου μας, το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Υπήρξε «θέρετρο» πολλών πολέμων και ανθρωποσφαγών ο Γράμμος... Μακεδονικός αγώνας, Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ελληνοϊταλικός Πόλεμος και Αντίσταση, Εμφύλιος.

Σε ένα υγρό και ηλιόλουστο καλοκαίρι, το πράσινο της φύσης θεριεμένο, απλώνεται λυτρωτικά πάνω από πείσματα, ναρκοπέδια και χαρακώματα...

Ξεκίνησε ο ζωγράφος τον «πίνακα» στα 1904, για να τον αποτελειώσει στα 1949. Εξήντα δύο χρόνια μετά, το πράσινο της φύσης, θεριεμένο σε ένα υγρό και ηλιόλουστο καλοκαίρι, απλώνεται λυτρωτικά πάνω από πείσματα, ναρκοπέδια και χαρακώματα...
Οι οξιές και τα έλατα «μαλακώνουν» τα αποτυπώματα των μαχών που είναι σκορπισμένα σε όλο το βουνό. Η γη της επαγγελίας των παππούδων μας, μετά τον Εμφύλιο και την ερήμωση που ακολούθησε τις φωτιές του πολέμου, έχει πια αναρρώσει και δίνει το «έχει» της στον τυχερό διαβάτη.
- «Ο χειρότερος πόλεμος την ιστορίας μας, γιατί σ΄ αυτόν μετράμε και πονάμε όλους τους σκοτωμένους και όλους τους λαβωμένους» έλεγε η γιαγιά μου η Σωτήραινα (κατά κόσμο Ζωή Μπάρμπα, από το Γιαννοχώρι)...

Η γη της επαγγελίας των παππούδων μας, μετά τον Εμφύλιο και την ερήμωση που ακολούθησε τις φωτιές του πολέμου, έχει πια αναρρώσει και δίνει το «έχει» της στον τυχερό διαβάτη.

Με τις ιστορίες της γιαγιάς μου μεγάλωσα τη δεκαετία του εξήντα, μακριά από φωτιές και φλόγες! Οι μόνοι «κακοί» των παιδικών μας ονείρων, ήταν οι λύκοι. Τεράστιες αρκούδες κατέβαιναν τον Αύγουστο στα καλαμπόκια ή ανέβαιναν στις μηλιές, χωρίς ποτέ να ακουστεί ότι έγινε αυτό ή ότι έγινε εκείνο.
Φύλαγαν -και παραφύλαγαν- τις νύκτες αμούστακοι μπόμπιρες τα πετροχώραφα, εκεί πάνω στα χίλια μέτρα των βουνών. Και όλοι είχαν «μερτικό» από τη ζωή στον Γράμμο, μαζί και οι λύκοι, τα γεράκια και οι αλεπούδες. Οταν για πρώτη φορά πριν από σαράντα τόσα χρόνια επισκέφθηκα το ερειπωμένο χωριό του παππού μου - εκατό μέτρα κυριολεκτικά από τα αλβανικά σύνορα- το πρώτο που μου έδειξαν ήταν το απέναντι ύψωμα. Την Αετοφωλιά!

Η εκκλησία στο Γιαννοχώρι.

- «Κρατούσε τότες ο τόπος αετούς» είπε η κυρα-Δημητρούλα, που πέθανε 108 χρονών, εκεί στο χωριό της, την Καλή Βρύση.
Η διαδρομή
Να σας κάνω ένα «σχέδιο» διαδρομής, έναν οδηγό πορείας για τον Γράμμο της καρδιάς μου. Από τη διασταύρωση της Εγνατίας στο ύψος της Σιάτιστας, παίρνουμε τον δρόμο για την Καστοριά. Μετά σαράντα λεπτά περίπου, περνώντας έξω από τη Νεάπολη Κοζάνης και το ιστορικό Βογατσικό (πατρίδα των Δραγούμηδων), φθάνουμε στη δυτική έξοδο για Καστοριά. Από εκεί, ακολουθούμε τις πινακίδες για Μεσοποταμία-Αγ. Κυριακή-Οινόη-Πτεριά-Κομνηνάδες-Διποταμία. Σε λιγότερο από μισή ώρα, οδηγώντας και απολαμβάνοντας τη χαρά και την απλοχεριά του Θεού, φθάνουμε στη Διποταμία.

Καλοκαιρινές βουτιές στον Αλιάκμονα.

Σε υψόμετρο 970 μέτρων, η Διποταμία είναι περικυκλωμένη από δάση βελανιδιάς, μικρά ποτάμια, και πολυάριθμα κοπάδια προβάτων... Εδώ μπορεί να βρει κανείς τις απαραίτητες προμήθειες για τα βουνά. Ανθρωποι χαμογελαστοί, πρόσφυγες από τη Σινώπη και την Τραπεζούντα του Πόντου, όπου η φιλοξενία και το φιλότιμο είναι κομμάτια της ψυχής τους.
«Παγανιέρηδες» και λίγοι «λαγάδες» είναι οι κυνηγοί του τόπου!
Ούτε θυμάμαι πόσες βραδιές ξημέρωσα δίπλα στην πυρωμένη σόμπα του καφενέ, ακούγοντας ατέλειωτα παραμύθια για λαγούς που κτυπήθηκαν στο μονοπάτι με τον ντορβά, για δυο γουρούνια που πέσαν με την ίδια σφαίρα, για παγανιέρηδες που οδηγούσαν το καπρί σε συμφωνημένο καρτέρι...

Τα χρώματα του χειμώνα στον Γράμμο.

Και επειδή πρέπει να ευλογούμε και τα γένια μας, εδώ κατοικοεδρεύει η «παρέα» του περίφημου Φύτιλα... Παρατσούκλι είναι φυσικά, προερχόμενο από τη νηπιακή του ακόμη ηλικία! Και παραπέμπει στη συνήθεια της «ανακατωσούρας» που από μικρός έφερε περήφανα στην καρδιά του και στις πράξεις του. Δεν γεννήθηκε ακόμη γουρούνι που θα ξεγελάσει τον Φύτιλα, αλλά ευτυχώς για την ισορροπία της φύσης στον ανατολικό Γράμμο, γεννιούνται πολύ «αχμάκηδες» συν-κυνηγοί του (επιεικώς έχοντες το ακαταλόγιστο).
«Χωρίον ημέτερον»...
Μετά τη Διποταμία, προχωράμε για την Καληβρύση, τρία χιλιόμετρα δυτικά. Παλιό κεφαλοχώρι του Γράμμου, με εκατό σπίτια πέτρινα και εξακόσιες ψυχές τον καιρό του αδελφοκτόνου Εμφυλίου. Χωριό μαστόρων της πέτρας, με κουλτούρα ηπειρώτικη. Ο μακεδονομάχος Τσόντος Βάρδας πρωτοεπισκέφτηκε το χωριό στα 1906.

Εδώ στα 1906 έγιανε από πόνους και αίματα, νοσηλευόμενος για δύο μήνες, ο μακεδονομάχος Γιώργος Κονδύλης.

- «Χωρίον ημέτερον»... ξεκινά τη διήγησή του, στα απομνημονεύματά του. Σήμερα, εξήντα δύο χρόνια μετά, κρατάει ακόμη το χρώμα του και τον πολιτισμό του. Με είκοσι πέντε σπίτια τώρα πια, και με τον Αϊ-Δημήτρη -που κτίσθηκε το 1867- να κρατά αγέρωχα την πρώτη θέση στη θωριά του κάμπου της Καστοριάς.
Σε υψόμετρο 1.185 μέτρων, άπειρες βρύσες συνεχούς ροής στέλνουν τις δροσιές τους στον κάμπο. Λίγα μέτρα από το τελευταίο σπίτι του χωριού είναι τα σύνορα! Λίγα χωράφια ανάμεσα στις θεόρατες οξιές και τις αιωνόβιες βαλανιδιές , παλεύουν με τον χρόνο...

Μαθητές στο σχολείο της Καλαβρύσης το 1937.

- «Ερχονταν παλιά χρονιές -έλεγε η κυρα- Δημητρούλα- που δεν προλάβαιναν να ωριμάσουν τα «γεννήματα». Και «γεννήματα» εκεί πάνω ήταν το σιτάρι και η φακή. Και σήμερα ακόμη, σημαντικό ποσοστό εισοδήματος προέρχεται από την καλλιέργεια φακής.
Οι κάτοικοι «αβγαταίνουν» την άνοιξη, ενώ το χωριό μικραίνει από ανθρώπους τον χειμώνα.
Του Αϊ-Γιώργη φεύγανε τα μαστόρια , του Αϊ- Δημήτρη γύριζαν. Αλλοι καιροί, άλλα χρόνια. Στα 12 χιλιόμετρα βατού χωματόδρομου από την Καληβρύση, προς τα δυτικά, συναντάμε τον Αλιάκμονα... Είναι το μεγαλύτερο σε μήκος ποτάμι της πατρίδας μας. Γεννιέται στην Ελλάδα και αφήνει τα νερά του να νιώσουν την αλμύρα του Θερμαϊκού, έπειτα από εκατοντάδες χιλιομέτρων νοτιο-ανατολικής πορείας. Κοπάδια μεγάλων ζώων σημαδεύουν τις όχθες με τα χρώματα και τα μουγκανητά τους.

Η κυρά Δημητρούλα το 1953.

Δίπλα -και δεξιά μας- είναι το Μονόπυλο, ένα περήφανο μαστοροχώρι των συνόρων που σχεδόν το αφάνισαν οι βουλές της ιστορίας. Δυο- τρία σπίτια, ένας ξενώνας και το καμπαναριό της Αγιάς Ματρώνα. Ηταν να πέσει πριν από χρόνια, ίσως γιατί βαρέθηκε κι αυτό μόνο κι έρημο να καλημερίζει και να καληνυχτίζει τον Αλιάκμονα. Γύρισαν όμως πίσω κάτι χωριανοί από τη Μελβούρνη, και του δώσανε κουράγια κι ελπίδες για να ζήσει!
Ανακαινίσθηκε με δαπάνες Μονοπυλυωτών από την Αυστραλία. Α, όλα κι όλα... Η ξενιτιά παίρνει ανθρώπους, και μετά κρατάει όρθια τα καμπαναριά, μην τυχόν και κόψουμε το κλάμα του αποχωρισμού... Από εκεί, σε πορεία παράλληλη του ποταμού και δέκα λεπτά δυτικότερα, συναντάμε τον Τρίλοφο (ή επί το γνωστότερο Σλήμνιτσα).
Κάτοικοι... από την Κέρκυρα, που μετοίκησαν εδώ πριν από 300 χρόνια. Σώζεται και το σχολείο, φτιαγμένο με πέτρα από χέρια ποιητών. Στο ύψωμα, στέκεται το μνημείο των πεσόντων. Αν είστε τυχεροί, θα συναντήσετε εκεί τον κ. Μπέλλο, απόγονο μακεδονομάχου που στην όγδοη πια δεκαετία της ζωής του φυλάει το χωριό και τις αναμνήσεις μας. Γυρνάμε πίσω προς Μονόπυλο, και από τη στροφή του ποταμού τον ακολουθούμε προς τη νοτια-ανατολική πορεία του.
Στο ποτάμι...
Σε δέκα λεπτά, να το Γιαννοχώρι... Δίπλα στο ποτάμι, μαζεύει τις ακτίνες του ήλιου πάνω στην εκκλησιά του. Είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου, με... τρεις γυναικωνίτες! Υπάρχει βέβαια εξήγηση: Ξυλοκόποι οι Γιαννοχωρίτες, μάστοροι της πέτρας οι γείτονες, στήσανε εκεί ψηλά στα 1.110 μέτρα του Γράμμου ένα «θαύμα» τέχνης και τεχνικής εκείνα τα παλιά και δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Εδώ στα 1906 έγιανε από πόνους και αίματα, νοσηλευόμενος για δύο μήνες, ο μακεδονομάχος Γιώργος Κονδύλης. Κι όταν έγινε πρωθυπουργός στα 1926, δεν ξέχασε τον τόπο που του φύλαξε το δικαίωμα της αυριανής αυγής.
Από το Γιαννοχώρι -συνεχίζοντας νοτιοανατολικά- συναντάμε το Λειβαδοτόπι, μετά 20 λεπτά βατού χωματόδρομου. Δίπλα στο ποτάμι, με μεγάλα λιβάδια που άλλοτε ήταν γεμάτα από γιδοπρόβατα. Οι κάτοικοί του κτηνοτρόφοι και τσελιγκάδες, που τους σκόρπισε η δίνη των πολέμων στα πέρατα της γης. Μαζεύτηκε όμως μια κρίσιμη μάζα, που με πείσμα «ξανάστησε» πριν από 30 χρόνια τον πολιτισμό και τους θρύλους των παππούδων. Κάτοικοι από τα μέρη της Ηπείρου, πάνε τώρα δύο αιώνες που διαφεντεύουν τα λιβάδια.
Από εδώ και πίσω, ξαναπιάνουμε το «νήμα» των μικροανέσεων, που πιότερο μας σκλαβώνουν παρά μας ξεκουράζουν... Νοτια-ανατολική πορεία σε άσφαλτο και φτάνουμε στο Νεστόριο. Γαντζωμένο στις ομορφότερες πλαγιές της φύσης και της ιστορίας, είναι γνωστό σημείο αναφοράς για το πάρτι του καλοκαιριού στο ποτάμι. Ο δήμαρχός του Χρήστος Γκοσλιόπουλος έχει το ανοιχτό και καθαρό μυαλό που χρειάζεται σήμερα ο τόπος.
- «Και το μνημείο είναι πια στα τελειώματά του«, μου είπε μόλις με είδε. Ναι, για το μνημείο «Εθνικής Συμφιλίωσης» μιλούσε. Ενα προσκύνημα ψυχών και αγώνων, για μας, γι΄ αυτούς, για όλους.
ΥΓ: Ας μου συγχωρεθεί το ύφος και ο συναισθηματισμός , αλλά γράφω γι΄ αυτά που έζησα και ζω.
- «Ακου δω ρε?΄΄ έλεγε η κυρα-Δημητρούλα Ζιούτη το γένος Βαγγέλη Δημηρόπουλου, γεννημένη στα 1881 στην Καληβρύση...
Με ένα παιδί στον «Εθνικό Στρατό», ένα παιδί στον «Δημοκρατικό Στρατό» κι ένα παιδί χαμένο.
- «Ακου και μη μιλάς» μου έλεγε το 1985 κάτω από τον ίσκιο της γέρικης ιτιάς. Ηταν τότες 104 χρονών. Εφυγε μετά τέσσερα χρόνια, καλοκαίρι ήταν...
Σωτήρης Δημηρόπουλος
 http://origin2.ethnos.gr/