Μακεδονίτικα αρχοντικά, βυζαντινές εκκλησίες και μοναδική γαστρονομία συμπληρώνουν την εικόνα της αρχόντισσας του Βορρά
Γράψαμε από την αρχή (διαβάστε το πρώτο μέρος του αφιερώματος μας
εδώ) ότι η Καστοριά είναι από τις πόλεις εκείνες που σαν τις επισκεφθείς για πρώτη φορά, μετανιώνεις που δεν το είχες κάνει πολύ νωρίτερα.
Η πανέμορφη λίμνη, τα μακεδονίτικα αρχοντικά, οι βυζαντινές εκκλησίες, η τοπική γαστρονομία και βέβαια οι φιλόξενοι άνθρωποι συνθέτουν την εικόνα ενός ιδανικού προορισμού -σε 700 μ. περίπου υψόμετρο- στο Β.Δ. άκρο της χώρας.
Ξεκινήσαμε απολαμβάνοντας τη πανέμορφη θέα της, το φυσικό περιβάλλον και την ηρεμία του τοπίου. Αρχικά ακολουθώντας τον παραλίμνιο δρόμο, περιμετρικά της χερσονήσου που οι ντόπιοι αποκαλούν «γυρολιμνιά», και στη συνέχεια με μία «κρουαζιέρα» στα νερά της λίμνης -με το μικρό πλοίο «Ολυμπία»- δίπλα σε μικρά και μεγάλα πουλιά και σε ψαράδες που απλώνουν τα δίχτυα τους πάνω στα «καστοριανά καράβια» τους.
Αφού πατήσαμε και πάλι «στεριά», αναζητήσαμε το φημισμένο Ντολτσό. Την αρχοντική γειτονιά της Καστοριάς, που δεσπόζει επιβλητική στη νότια πλευρά της πόλης. Περπατώντας στα δαιδαλώδη λιθόστρωτα καλντερίμια της, ανάμεσα στα παλιά μακεδονίτικα αρχοντικά -με τα ξύλινα χαγιάτια και τα πολύχρωμα βιτρό- και τις μικρές εκκλησίες, έχεις την αίσθηση πως ταξιδεύεις πίσω στο χρόνο.
Η τριγωνική πετρόκτιστη πλατεία των αδελφών Ιωάννη και Παναγιώτη Εμμανουήλ, Καστοριανοί Εθνομάρτυρες και συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου, είναι η παλαιότερη της πόλης.
Η περιοχή της Καστοριάς διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, κυρίως την περίοδο 1904 – 1908. Ο θάνατος του ήρωα Παύλου Μελά (13.10.1904) στο χωριό Στάτιστα -σημερινός Μελάς Καστοριάς- ταρακούνησε την ελληνική κοινή γνώμη και κινητοποίησε την Αθήνα να ασχοληθεί ενεργότερα με την προάσπιση των ελληνικών πληθυσμών στην περιοχή.
Σε κόγχη στο εσωτερικό του βυζαντινού ναού των Ταξιαρχών, τρίκλιτη βασιλική του 10ου αιώνα, βρίσκεται ο τάφος του Παύλου Μελά και της συζύγου του Ναταλίας, ενώ στο προαύλιο η προτομή και το σημερινό κενοτάφιο, όπου ήταν θαμμένος αρχικά ο ήρωας. Δίπλα ακριβώς δεσπόζει ο μητροπολιτικός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, με το επιβλητικό -ύψους 19 μ.- καμπαναριό.
Ο τάφος του Παύλου και της Ναταλίας Μελά/Photo : Παν. Σαββίδης
Βυζαντινός αέρας
Ανηφορίζοντας από το σημείο την οδό Μητροπόλεως, στην «καρδιά» της χερσονήσου του Σταυρού, ο δρόμος μας οδηγεί στον πλέον φημισμένο βυζαντινό ναό της πόλης, που ξεχωρίζει από τον τρούλο του.
Η ονομασία «Κουμπελίδικη» προέκυψε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και προέρχεται από τη λέξη «κουμπές», που σημαίνει τρούλος. Ο ναός, που αποτελεί σύμβολο της Καστοριάς, εντυπωσιάζει από τη ζωγραφική των τοιχογραφιών του, που χρονολογούνται από τα μέσα του 13ου αιώνα. Ξεχωρίζει στην καμάρα του εσωνάρθηκα η αγιογραφία που παριστάνει την Αγία Τριάδα,με ανθρωπόμορφη μορφή.
Η Καστοριά ξεχωρίζει επίσης για τις 70 και πλέον σωζόμενες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της, που μαρτυρούν το μεγαλείο και την ακμή της πόλης, τόσο κατά την βυζαντινή εποχή όσο και επί τουρκοκρατίας. Οι ναοί χρονολογούνται από το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα έως τον 19ο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο τα όσα είχε υποστηρίξει ο αείμνηστος Ελβετός βυζαντινολόγος Ανρί Γκρεγκουάρ (1881-1964) πως εάν ποτέ η βυζαντινή παράδοση χαθεί, η πόλη της Καστοριάς αρκεί για ένα «reset» στον πολιτιστικό και πνευματικό πλούτο του Βυζαντίου.
Από τις σημαντικότερες βυζαντινές εκκλησίες είναι επίσης των Αγίων Αναργύρων, Αγίου Στεφάνου, Αγίων Τριών, Αγίου Νικολάου Κασνίτση, Αγίου Νικολάου Τζώτζα, Αγίας Παρασκευής Ντολτσού κ.α. Οι ναοί αυτοί ήταν ιδιωτικοί και έφεραν συνήθως και το όνομα του κτήτορά τους. Για ξεναγήσεις στο εσωτερικό των εκκλησιών – μνημείων της πόλης, θα πρέπει να υπάρξει προηγούμενη συνεννόηση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καστοριάς (Τηλ. : 2467088200)
Στο ψηλότερο σημείο της πόλης, πίσω από την Παναγία Κουμπελίδικη, βρίσκεται το εντυπωσιακό -για τα εκθέματά του- Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς. Στο μουσείο εκτίθεται μια από τις πλουσιότερες συλλογές βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων στην Ελλάδα, από τρεις χρονικές περιόδους, όλες από τους ναούς και τα μοναστήρια της πόλης. Η επαφή μας με τους βυζαντινούς θησαυρούς ήταν άμεση, βοηθώντας μας να αποκτήσουμε πλήρη εικόνα και πληροφόρηση για την μοναδική τους τεχνοτροπία. Η ξενάγηση στους ημισκοτεινούς χώρους, από τους υπευθύνους του μουσείου, μας μετέφερε κατανυκτικά πίσω στο χρόνο (www.bmk.gr / Τηλ. : 2467026781).
Κατηφορίζοντας Β.Α. προς την «βόρεια παραλία» διασχίζουμε την παραδοσιακή συνοικία Απόζαρι, που εκτείνεται σε όλο σχεδόν το βόρειο παραλίμνιο μέτωπο. Τον χειμώνα η θερμοκρασία εδώ είναι αισθητά χαμηλότερη, σε σχέση με το νότιο τμήμα της πόλης. Στη γειτονιά διασώζονται πολλά παραδοσιακά μακεδονίτικα αρχοντικά και νεοκλασικές κατοικίες, καθώς και βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες.
Το επιβλητικό αρχοντικό Τσιατσιαπά, δίπλα ακριβώς από τη λίμνη, είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο παραδοσιακό οίκημα (1754) της Καστοριάς. Στους χώρους του γνωρίσαμε το πλούσιο παρελθόν του αρχοντικού, θαυμάσαμε τις εξαιρετικές τοιχογραφίες και τις ξύλινες διακοσμήσεις του και «ζήσαμε» για λίγο την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα των πρώτων ιδιοκτητών του. Τότε που η πόλη ευημερούσε οικονομικά. Στους χώρους του επίσης, στεγάζεται η έκθεση ομοιωμάτων του αείμνηστου Καστοριανού Νικόλαου Πιστικού (1922-2019) με διοράματα αρχοντικών της πόλης (Τηλ.: 2467028150). Λίγο παρακάτω αναπαλαιώνεται το τριώροφο αρχοντικό «Τζώτζα» (1860), που θα στεγάσει τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Καστοριάς.
Ομοιώματα αρχοντικών της Καστοριάς (Νικόλαου Πιστικού), στο αρχοντικό Τσιατσιαπά/Photo : Παν. Σαββίδης
Eνημερωτικά, ο δήμος Καστοριάς -που τα τελευταία χρόνια λειτουργεί με εξωστρέφεια- έχει οργανώσει έξι θεματικές διαδρομές, που εφόσον έχετε χρόνο και διάθεση θα σας δώσουν τη δυνατότητα να γνωρίσετε τις ομορφιές και τα καλά κρυμμένα μυστικά της πόλης. Ενημερωτικά stand στην αρχή κάθε διαδρομής, παρέχουν σχετική πληροφόρηση. «Κάστρα & Αγορές» (έναρξη πλατεία Ειρήνης/Βαν Φλήτ), «Ανάβαση στο ψηλότερο σημείο» (Πλ. Μακεδονομάχων/προβλήτα), «Στη χερσόνησο του Σταυρού» (πλ. Ομονοίας/ναός Αγ. Νικολάου Κασνιτζή), «Στο γραφικό Ντολτσό» (Πατρ. Γεννδίου δίπλα στη λίμνη), «Στα βορινά καλντερίμα» (Αρχοντικό Τσιατσιαπά) και «Γυρολιμνιά» (ναός Αγίου Ιωάννη Θεολόγου). Πληροφορίες και ενημερωτικό υλικό για τις συγκεκριμένες διαδρομές μπορείτε να βρείτε στο Γραφείο Τουρισμού δήμου Καστοριάς (Tηλ. : 2467026777).
Λιθόστρωτο δρομάκι στο Απόζαρι/Photo : Παν. Σαββίδης
Ενημερωτικές πινακίδες σε έξι θεματικές ενότητες/Photo : Παν. Σαββίδης
Τοπική γαστρονομία και προϊόντα
Η τοπική γαστρονομία είναι ακόμη ένας από τους βασικούς λόγους για την οποία θα πρέπει να επισκεφθείτε την πόλη της Καστοριάς.
Τα τοπικά πιάτα, στο φούρνο, στην κατσαρόλα, στη γάστρα ή σαν σούπα, περιλαμβάνουν σαρμάδες με λάχανο τουρσί, «αρμιά» όπως τα λένε οι ντόπιοι, αρμιόπιτα (πίτα με λάχανο τουρσί), κεφτέδες με μακάλο (σάλτσα με αλεύρι, ντομάτα και σκόρδο).
Σαρμάδες «αρμιά» και κεφτέδες με μακάλο («Στέκι της Παρέας»)/Photo : Παν. Σαββίδης
Το ψάρι δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τον γαστρονομικό χάρτη, με το γριβάδι να έχει την τιμητική του, είτε ως σούπα «γκαρούφα», το κεφάλι του ψαριού με μέρος από τον λαιμό και το χαβιάρι του ,είτε στον φούρνο («γριβάδι ταβάς»). Δοκιμάστε επίσης και την πεντανόστιμη λεμονάτη πέρκα στο φούρνο με πατάτες.
Γριβάδι στο ταβά και σούπα «γκαρούφα» («Γαϊτάνης»)/Photo : Παν. Σαββίδης
Στο τραπέζι θα βρείτε τα φημισμένα φασόλια της περιοχής -γίγαντες και ελέφαντες- κασέρι, κεφαλοτύρι, κεφαλογραβιέρα από αιγοπρόβειο γάλα και τυρί μπάτζο, ενώ και τα φημισμένα άγρια μανιτάρια της περιοχής αποτελούν πλέον γνώρισμα της καστοριανής κουζίνας. Εννοείται πως όλα τα πιάτα επιβάλλεται να συνοδεύονται με τοπικό τσίπουρο και κρασί, για ολοκλήρωση της γαστρονομικής σας εμπειρίας.
Στα τοπικά προϊόντα, με Προστατευμένη Γεωγραφική Ένδειξη (ΓΜΕ), εκτός από τα φασόλια και τα μήλα, που ξεχωρίζουν από το γυαλιστερό χρώμα και το ευωδιαστό άρωμα, θα βρείτε καστοριανούς σάλιαρους (νηστίσιμους κουραμπιέδες), παραδοσιακά ζυμαρικά, λικέρ, μαρμελάδες, γλυκά κουταλιού, κ.α. Στο Ντολτσό και στο κατάστημα παραδοσιακών προϊόντων «Ρίζες» (Τηλ. : 2467100357) ξεχωρίσαμε γλυκό του κουταλιού από φασόλια γίγαντες καθώς και από τα φημισμένα μήλα της περιοχής.
Στέκια Γεύσης
Στις γαστρονομικές μας αναζητήσεις επιλέξαμε το μεζεδοτεχνείο «Πασατέμπος» στο κέντρο της πόλης, με το σουβλάκι μανιταριών -με βούτυρο φρέσκων μυρωδικών- να «τρελαίνει» τον ουρανίσκο (Τηλ.: 6945870706). Στο «Στέκι της Παρέας» εντρυφήσαμε στην τοπική γαστρονομία. «Αρμιά» (σαρμάδες με λάχανο τουρσί), κεφτέδες με μακάλο, τυρί μπάτζο με ντομάτα και αυγό «μάτι» πάνω του. Λατρεία πραγματική (Τηλ. : 2467082397). Τέλος δεν θα μπορούσαμε να μη δοκιμάσουμε γριβάδι της λίμνης και στις δυο τοπικές version. Σούπα «γκαρούφα», συνοδεία μελιτζανοσαλάτας με καρύδια ή στον «ταβά» και στο φούρνο με πατάτες, τομάτες και πιπεριές. Η κυρία Ελένη στο εστιατόριο «Γαϊτάνης» στο χωριό Δισπηλιό, πραγματικά έδωσε ρεσιτάλ (Τηλ. : 2467085384).
Καστοριά by night/Photo : Παν. Σαββίδης
Η Καστοριά και η περιοχή της είναι πραγματικά ανεξάντλητη και άγνωστη για πολλούς που -κακώς- την είχαμε ταυτίσει μόνο με τη γούνα, αδικώντας ουσιαστικά αυτό που πραγματικά είναι. Ένα ανέγγιχτο στολίδι, με μοναδική ομορφιά, ηρεμία και αύρα. Μια πόλη μικρή σε μέγεθος, ιδανική για να την περπατήσουμε και να τη γνωρίσουμε σπιθαμή προς σπιθαμή, αλλά αρκετά μεγάλη για να τα χωράει όλα.
Αφήσαμε πίσω μας την Καστοριά, προγραμματίζοντας ήδη την επόμενη επίσκεψή μας στην αρχόντισσά του Βορρά. Στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου ακούγεται το «Ποιος να συγκριθεί μαζί σου» του Γιάννη Πάριου. Τυχαίο;
H Καστοριά στον χάρτη
Η Καστοριά απέχει από την Αθήνα 489 χλμ. (4 ω 50 λεπτ.) και από την Θεσσαλονίκη 194 χλμ (1 ω 45 λεπτ.). Το αεροδρόμιο «Αριστοτέλης» στο Άργος Ορεστικό, απέχει 10 χλμ από την πόλη.
Photo : Παν. Σαββίδης
Πληροφορίες
• Γραφείο Τουρισμού δήμου Καστοριάς – Tηλ. : 2467026777
Διαβάστε ακόμα:
Καστοριά: Mια αληθινά αρχοντική πόλη πλάι σε μια πανέμορφη λίμνη
Τα φημισμένα πλινθόχτιστα χωριά των Κορεστείων στην Καστοριά
Δισπηλιό Καστοριάς: Ξενάγηση σε έναν προϊστορικό οικισμό ηλικίας 7.000 ετών