Ο άγνωστος κόσμος των αρωμάτων: Γιατί οι μυρωδιές ξυπνούν τις πιο βαθιές μας αναμνήσεις
Ποια άλλη από τις πέντε μας αισθήσεις μπορεί να συνδεθεί τόσο έντονα με τα συναισθήματα μας, όσο η όσφρηση; Ισως η ισχυρότερη αίσθηση του ανθρώπινου είδους, είναι μακράν η πιο... ανεξερεύνητη.
Η αίσθηση που... ξυπνά μνήμες - Γιατί τα αρώματα μπορούν να μας ταξιδέψουν στο ξεχασμένο παρελθόν μας
Μια «δυνατή» εικόνα μπορεί να μείνει χαραγμένη στην μνήμη μας για χρόνια, όμως είναι αποδεδειγμένο πως καιρό με τον καιρό η ανάμνηση της ξεθωριάζει. Το ίδιο συμβαίνει και με έναν ήχο ή κάποιο άγγιγμα. Γεύσεις και μυρωδιές, από την άλλη, μένουν ανεξίτηλες στον ανθρώπινο εγκέφαλο, άρρηκτα συνδεδεμένες με αναμνήσεις που δεν πρόκειται να σβήσουν ποτέ.
Στον οργανισμό μας όμως η γεύση δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη. Μπορεί να αποτελεί έναν από τους δύο «αισθητήρες» ουσιών του ανθρώπου, ωστόσο δεν είναι αρκετά δυνατή για να «ξυπνήσει» όσα με ευκολία επαναφέρει στην μνήμη η όσφρηση. Είναι πλέον δεδομένο, μετά από πολλές έρευνες αλλά και προσωπικές εμπειρίες, πως τα αρώματα είναι ικανά να μας ταξιδέψουν βαθιά πίσω στον χρόνο, αποκαλύπτοντας «κρυστάλλινα» τις θαμμένες μας εμπειρίες.
«Αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια ενέσκηψαν ξαφνικά, μόλις άνοιξα ένα από τα παλιά μου κόμικ και μου ήρθε αυτή η ιδιαίτερη μυρωδιά του παλιού χαρτιού του. Ηταν σαν μέσα στις σελίδες του να κρύβονταν αισθήσεις της παιδικής μου ηλικίας» παραδέχτηκε σε συνέντευξη του ο Michael Chabon, γνωστός Αμερικανός συγγραφέας. Γιατί όμως η όσφρηση να έχει αυτήν την ικανότητα να διεγείρει την μνήμη;
Οι αναμνήσεις που συνδέονται με μυρωδιές, συνηθίζουν να είναι καθαρές αλλά και συναισθηματικές. Αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο που οι εμπειρίες αποθηκεύονται στον εγκέφαλο. Τα αρώματα συλλαμβάνονται από τους ισχυρούς αισθητήρες της μύτης, μεταφέρονται σε ένα χώρο του μεταιχμιακού συστήματος του εγκεφάλου, μετουσιώνονται και καταλήγουν στην αμυγδαλή. Ενα μέρος στον εγκέφαλο που χαρακτηρίζεται ως «τράπεζα μνήμης για συναισθηματικές εμπειρίες».
Η αποθήκευση των αρωμάτων ολοκληρώνεται χωρίς πολλές επεξεργασίες. Η όσφρηση είναι η μόνη αίσθηση με αυτό το προνόμιο. Αυτός είναι και ο λόγος που καταφέρνει να μας μεταφέρει σε στιγμές που άλλες αισθήσεις αδυνατούν να «θυμηθούν». Είναι δηλαδή η μόνη από τις πέντε αισθήσεις που αποθηκεύεται σχεδόν «αυτούσια» στα... δεδομένα του εγκεφάλου.
Παράλληλα, είναι ίσως η ισχυρότερη αίσθηση του ανθρώπινου οργανισμού. Οι αισθητήρες των ρινικών κοιλοτήτων ξεπερνούν στο σύνολο τους τα 40 εκατομμύρια, ενώ διαχωρίζονται σε 400 διαφορετικούς τύπους. Η ανθρώπινη μύτη, σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό Science, μπορεί να αναγνωρίσει περισσότερες από ένα δισεκατομμύριο μυρωδιές, ενώ δεν αποκλείεται αυτός ο αριθμός να ξεπερνά και το ένα τρισεκατομμύριο.
Η μόνη ανεξερεύνητη αίσθηση – Οι αποτυχημένες θεωρίες και το αιώνιο «βάσανο» των επιστημόνων
Η ικανότητα της οσμής να συνδέεται με αναμνήσεις και εμπειρίες είναι δεδομένη. Ωστόσο, η όσφρηση παραμένει μια ανεξερεύνητη αίσθηση, σε σχέση με τις υπόλοιπες. Αυτό ίσως οφείλεται στην πολύπλοκη συνεργασία των πολλών υποδοχέων του ρινικού συστήματος. Από την χημική σύσταση μιας ουσίας δεν μπορεί να προβλεφθεί η μυρωδιά της. Η αντίστροφη πορεία δηλαδή, που επιτυγχάνεται χωρίς μεγάλη δυσκολία σε όραση, ακοή και γεύση, είναι ακόμα αδύνατη στην όσφρηση.
Από τα ηχητικά κύματα μπορούμε να προβλέψουμε ποιος ήχος θα παραχθεί. Από την σύνθεση των φωτεινών ακτίνων, καταλήγουμε στο χρώμα. Από τις πληροφορίες που συλλέγουν οι ρινικοί αισθητήρες, δεν υπάρχει δρόμος που να μας οδηγεί σε κάποια συγκεκριμένη μυρωδιά.
Ανά καιρούς έχουν δημιουργηθεί θεωρίες που εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος «αποκωδικοποιεί» μια μυρωδιά. Η πρώτη αξιόλογη προσπάθεια έγινε από τον Σκοτσέζο επιστήμονα Robert Wighton, που συνέθεσε την «Θεωρία του σχήματος». Αυτή η θεωρία υποστήριζε πως οι αρωματικές ουσίες ενεργοποιούν τους αισθητήρες με βάση το σχήμα τους. Ο εγκέφαλος μετά συλλέγει όλα τα κομμάτια μαζί, τα ενοποιεί και δημιουργεί μια συγκεκριμένη μυρωδιά.
Η θεωρία αυτή απορρίφθηκε, αφού υπάρχει πλήθος μορίων με παρόμοιο σχήμα αλλά διαφορετική μυρωδιά, αλλά και μόρια διαφορετικού σχήματος που έχουν σχεδόν την ίδια οσμή. Μια άλλη προσπάθεια, επίσης ανεπιτυχής, ήταν αυτή του Λιβανέζου βιοφυσικού Luca Turin, ο οποίος εισήγαγε το μοντέλο των «ρινικών δονήσεων».
Η ιδέα του Turin, που απασχόλησε τους επιστήμονες την δεκαετία του '90, απορρίφθηκε μετά από σειρά πειραμάτων που την διέψευσαν. Με αυτό τον τρόπο η όσφρηση παραμένει, εν μέρει, μια άγνωστη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Μπορεί να γνωρίζουμε πως οι μυρωδιές συνδέονται ισχυρά με τις αναμνήσεις μας, όμως δεν γνωρίζουμε πώς και γιατί ισχύει αυτό.
Ο άνθρωπος που θα καταφέρει να δώσει απάντηση σε αυτό το ερώτημα, πιθανότατα θα μείνει στην ιστορία ως αυτός που αποκάλυψε την φύση της πιο «μυστήριας» ανθρώπινης αίσθησης. Είναι δεδομένο πως ένα βραβείο Νόμπελ θα είναι... ρεζερβέ για αυτόν.